HAYVANCILIK
BÜYÜKBAŞ HAYVAN YETİŞTİRİCİLİĞİ
         Ülkemizde tarımsal üretim değerinin u’inin bitkisel %’ini ise hayvansal üretim oluşturmaktadır. Hayvansal üretim içinde süt üretiminin payı ise %7 dir. Türkiye’de üretilen toplam sütün d’ü sığırdan, % 22’ si koyundan, %9’u kıl keçisinden %4’ü mandadan ve %1 ‘i ise tiftik keçisinden elde edilmektedir. Türkiye’de toplam 12,607,000 sığır bulunmakta olup, bunun 4,790,000’i sağmal durumdadır. İnek başına ortalama laktasyon verimi ise 600-800 kg dır. Bu verilere göre ülkemiz sığır sayısı bakımından dünyanın önde gelen ülkelerinden olmasına karşın birim hayvan başına düşen verim, özellikle A.B.D ve A.B ülkeleri ile karşılaştırıldığında oldukça düşüktür.
Başlıca Süt Sığırı Irkları
Holstein

      Siyah ve beyaz veya kırmızı ve beyaz renk özelliği

İsviçre Esmeri (Montafon)

     Kahverengi, açıktan koyuya doğru değişen renk özelliği

Jersey
 

Terim ve Tanımlar
Buzağı : Yeni doğumdan 4 aylığa kadar erkek veya dişi sığır
Dana-    1 yaşın altında ki erkek ve dişi sığır
Düve-   Henüz doğum yapmamış olan dişi sığır
Tosun-  Ergin ve cinsel olgunluğa  ulaşmış olan aşımda kullanılmayan erkek sığır
Boğa-    Ergin ve cinsel olgunluğa  ulaşmış olan aşımda kullanılan erkek sığır
İnek-      Doğum yapmış olan olgun dişi sığır;
 Öküz-  Kısırlaştırılmış erkek sığır.

KOYUNCULUK
             Koyun et, süt, yapağı, deri ve gübreleri ile insanlara ekonomik güç veren önemli bir hayvandır.Hem çiftçi hem de ülke ekonomisini kalkındırmak için koyunculuğun yaygınlaştırılması,bakım ve beslenme koşullarının iyileştirilmesi, öte yandan koyunların saf yetiştirme ve melezleme yolu ile ıslah edilerek verimliliğin artırılması şarttır.
            Öyleyse koyunculuğun doğal ve ekonomik koşulların gerektirdiği yönde gelişebilmesi için, mevcut yetiştirme tekniklerinin geliştirilmesi ve yetiştiricilerin yenilikleri bilmesi ve uygulaması gerekir. Koyunculuk yapmaya karar verdiğimiz takdirde öncelikle yaşadığımız bölgeyi iyi tanımamız ve ona göre uygun ırkla çalışma yapmalıyız.
Genel olarak Anadolu’nun iç kısımlarında yağlı kuyruklular, denize yakın bölgelerde ince kuyruklular yaygındır. Yağlı kuyruklu koyunlar Morkaraman, Akkaraman, Dağlıç ve İvesidir. İnce kuyruklu koyun ırklarımız ise Kıvırcık, Sakız, Karayaka ve Merinostur.
 

 MORKARAMAN
           Genel olarak Doğu İllerimizde yetiştirilir. Vücut renkleri kızıldan mora kadar değişmektedir. Baş, boyun, karın altı ve bacaklar çıplaktır. Yağlı kuyrukludur.Baş uzun ve dar,boyun uzun,vücut dar ve kısa, bacaklar uzundur.Anaçlarda canlı ağırlık 50-60 kg, süt verimi 50-60 litre kirli yapağı verimi 2-2,5 kg. olup, her 100 koyundan 95-105 kuzu alınmaktadır.Süt kesiminden sonra 3 aylık besleme ile 20-25 kg. karkas alınabilir.

Morkaraman

AKKARAMAN KOYUNU  
Batıda Eskişehir ve Kütahya’dan başlayarak Doğuda Sivas’a kadar, sahil bölgeleri dışında Orta Anadolu’da ve geçit bölgelerinde yetişir.
Bunlarda vücut beyaz renkli yapağı ile örtülüdür. Ağız, burun, göz çevresi, kulak ve ayaklarda siyah lekelere rastlanır. Yağlı kuyrukludur. Baş, boyun, karın altı, bacaklar çıplaktır. Baş uzun ve dar, kulaklar uzun ve sarkık, boyun uzun, vücut dar ve uzun, bacaklar uzun ve sağlamdır. Anaç koyunlarda canlı ağırlık 40-45 kg. süt verimi 50-60 Litre kirli yapağı verimi 1,5-2 kg.dır. 100 koyundan 100-110 kuzu alınır.Süt kesiminden sonra 3 aylık besleme ile 20-22 kg. karkas verebilir.

Akkaraman

DAĞLIÇ KOYUNU
          Sakarya nehrinden başlayıp Ege Bölgesinin kıyı İllerine kadar uzanır.Vücut beyaz renkli, kaba karışık yapağı ile örtülüdür. Ağız, burun, göz etrafları ve ayaklarda siyah lekeler görülür. Erkekler helezoni boynuzlu, dişiler boynuzsuzdur. Kuyruk yağlı olup kalp şeklindedir.Baş ve bacaklar çıplaktır.Anaç koyunlarda canlı ağırlık 35-40 kg., süt verimi 40-50 litre, kirli yapağı verimi 2-2,5 kg.dır. 100 koyundan 90-100 kuzu alınır.

Dağlıç

SAKIZ KOYUNU

İzmir İlinde özellikle Çeşme İlçesinde yetişir. Vücut beyaz renkli, kaba-karışık yapağı ile örtülüdür. Ağız ve gözler etrafında,kulaklar ve ayaklarda siyah lekeler görülür. Vücut dar ve bacaklar uzundur. Erkeklerde kuvvetli, kıvrımlı boynuz bulunur, dişiler boynuzsuzdur. Uzun yağsız kuyrukludurlar.Anaç koyunlarda canlı ağırlık 40-45 kg., süt verimi 120-180 litre’dir. 100 koyundan 180-200 kuzu alınır. Bu yöre dışına çıkarıldığında bu verim alınamamıştır.

Sakız

İVESİ KOYUNU
Suriye sınır boyunda Şanlıurfa, Gaziantep ve Hatay İllerinde yetişir. Baş, boyun ve bacaklar kahverengi vücudu ise beyazdır. Baş ve bacaklar çıplaktır. Yağlı kuyruklu koyunlardır. Baş uzun ve dar, kulaklar uzun ve sarkık, vücut uzun ve dar, bacaklar uzundur. Genelde erkekler boynuzlu, dişiler boynuzsuzdur. Anaç koyunlarda canlı ağırlık 44-48 kg. süt verimi 90-155 Litre, kirli yapağı verimi 2-3 kg.dır.

İvesi

KONYA MERİNOSU
           Vücut beyaz renkli yapağı ile örtülüdür. Erkek ve dişiler boynuzsuzdur. Kuyruk yağsız ince ve uzundur.Anaç koyunlarda canlı ağırlık 54-56 kg., süt verimi 40-50 Litre, kirli yapağı verimi 3,6-3,8 kg. olup, 100 koyundan 130-140 kuzu alınır.

Konya Merinosu

DAMIZLIK SEÇİMİ
         Bölgemize göre yetiştiriciliğini yapacağımız koyun ırkını seçtikten sonra iyi bir damızlıkla işe başlamak başarıyı arttıran en önemli şartlardan biridir.Seçilen damızlık;Vücudu düzgün ve kusursuz olmalı Kendi ırkının özelliklerini taşımalı Yüksek verimli, hastalıksız, döl verimi yüksek ve uzun ömürlü olmalıdır.   Damızlık olacak etçi koyunda mümkün olduğu kadar büyük, derin geniş ve dolgun bir vücut yapısı gözlenmelidir. Baş kısa ve geniş, boyun kısa ve kalın olmalıdır. Göğüsün geniş derin ve kaburgaların mümkün olduğu kadar dışa dönük olması istenir. Bol et veren sırt, bel ve sağrının düz bir hat oluşturması ve olabildiğince geniş olması istenen etçi özelliklerdendir.  Damızlık sütçü koyunlarda kemikler ince boyun uzun vücut yüksek ve uzundur. Sağrı uzun ve arka bacakları arası büyükçe memeye yer verecek şekilde olmalıdır.Karın nispeten gelişmiş memeler yeter büyüklükte ve bezsel meme özelliğindedir. Baş kuru, asil ve zarif yapıda olmalıdır. Kulaklar büyük ve nispeten sarkıktır. Süt verimi ile tanınmış ırklar boynuzsuz veya zarif boynuzludur. Koçun yumurtaları ne kadar büyükse döllenme kabiliyeti o kadar iyidir.

 SÜRÜDEN AYRILMASI GEREKEN KOYUNLAR
              Dişleri ve tırnakları bozuk olanlar, topallık ve ayak tutukluğu gibi özürleri olanlar, çok yaşlı, çok zayıf koyunlarla kavruk kalmış koyunlar, kısır koyunlar, çok az süt verenler, yapağısı kısa, seyrek ve dökülenler,normal doğum yapan ancak kuzularına iyi bakmayan koyunlar,özellikle merinos ve kıvırcıklarda lekeli olanlar,alt ve üst çenesi kısa olanlar,ırk özellikleri bozulmuş olanların sürüden ayrılması gereklidir.

DAMIZLIK KOÇ SEÇİMİNDE DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR
Kuvvetli ve sağlıklı olmalı,ırkın bütün özelliklerini göstermeli,canlı parlak bakışlı ve hareketli olmalı,yumurtalıklar torbaya inmiş olmalı,yapağısı kendi ırk özelliklerini taşımalı,bacaklar sağlam ve düzgün olmalı,sağrısına basıldığında çömelmeli, 4-5 yılda başka sürülerden seçilen koçlar kullanılmalıdır.(Kan tazeleme)

 KOÇ KATIMI
Koyunlar genel olarak ilkbahar ve sonbahar kızgınlık gösterir ama sonbahar kızgınlığı ilkbahar kızgınlığından daha etkindir.Kızgınlık Sabah saatlerinde fazladır.Öğlen saatlerinde azalır.akşam saatleri çok zayıf olur,bu nedenle aşım sabah saatlerinde yaptırılmalı ve koç katımı arası 4-6 hafta olmalıdır.Bu süre ne kadar kısaltılırsa doğacak kuzuların yaş farkları o kadar azalır,kuzuların büyüklükleri birbirine yakın olur beslenme güçlükleri azalır ve işçilik azalır.satarken de kuzular aynı olduğu için daha iyi para eder.Aşım süresince koçlar meraya gönderilmemeli ağılda yemlenmelidir.

  KOYUNLARDA ÜREME VE DÖL VERİMİ
           Koyunculukta başarılı olmak, düzenli ve çok miktarda yavru olmaya bağlıdır. Elde edilen yavru sayısı ne kadar çok olursa sürüde iyileşme o kadar hızlı olur. Bu da hayvanın ırkına ve beslenmeye bağlıdır.

 KOÇA VERME
            Dişi tokluyu koça vermekte 18 ayı geçmemeliyiz. Sürüdeki koyunlar pratikte 6-8 yaşlarına kadar, koçlar ise 4-5 yaşlarına kadar damızlık olarak kullanılabilmektedir.

 KIZGINLIK (KOÇA GELME)
Koyunlarda kızgınlık genelde mevsime bağlıdır. Kızgınlık 28-30 saat devam etmektedir. Kızgınlık 14-19 günde bir tekrarlanır. Şayet sürüde koç katımı serbest olarak yapılıyorsa koç sürüde en az 35 gün kalmasında fayda vardır. Koç katımında önemli faktör dişilerin kızgınlığa gelmesidir. 20-30 koyuna 1 koç düşünülür.

 KIZGINLIK BELİRTİLERİ
Koyunlar meleyerek erkek koyunun yanına sokularak veya birbiri üzerine atlayarak kızgınlığı belli ederler.Bu dönemde ferç şişmiştir, çara akıntısı gelir ve sık sık idrar yapar.

 KOYUNLARDA SAĞIM
Bir koyunda elde edilen gelirin E’i etten, squo;i yapağıdan, @’da süttendir. Bu yüzden sağım ve süt üretiminde çok önemli yer tutar.Sağımda dikkat edilecek konular; Meradan dönen hayvan hemen sağıma alınmaz. Bir saat kadar dinlendirilir.Sağımda hayvanlara sert muamele yapılmaz.
- Günde iki sağım yapıldığında sabah ve akşam sağımları arası en az 10 saat olmalı
- Soğuk ve kırağılı günlerde sabah sağımı daha geç sıcak günlerde daha erken yapılır
- Uzak meradaki hayvanlar olduğu yerde sağılır
- Sağım seri ve kısa sürede yapılmalıdır. 2-2,5 saatte 100 koyun sağılabilir
- Sağımdan önce memeler ve kaplar mutlaka temizlenir.

 KOYUNLARDA BESLENME
     Koyunlarda beslenmeyi dört bölümde inceleyebiliriz.
1-Koç katımında beslenme
2-Gebelikte beslenme
3-Süt veriminde beslenme
4-Verimsiz dönemde beslenme

KOÇ KATIMINDA BESLENME
•Koç katımından bir ay önce koyunun kondüsyonuna göre ilave yem verilir.
• Koç katımından 2 hafta önce başlayarak 6 hafta günde 400 gr.dan başlayarak 700-800 gr.a kadar fabrika yemi veya arpa, yulaf karışımı ile ek yemleme yapılır.

GEBELİKTE BESLEME
    Gebelikte ilk üç ay mera iyi ise kaliteli kaba yem varsa ek yeme gerek yoktur.Gebeliğin ilk ayından itibaren vitamin karması verilmelidir.Son 45 günde kaliteli kaba yemlere (Fiğ,Yonca otu,Mısır silajı) 200 gramdan başlanarak doğuma kadar 500 grama çıkılarak ek kesif yemle yemleme yapılır.Gebeliğin ortasında bir defa vitamin enjeksiyonu yapılmalıdır.

SÜT DÖNEMİNDE BESLEME
•Kaliteli kaba yemler(Fiğ,Yonca otu,Mısır silajı) verilir. Bunlara ek olarak;
•Tek kuzulu koyunlara günlük 0.5-1 kg. dane yem karması, ikiz kuzulu koyunlara da 1-1.5 kg. dane yem karması verilir.
•Su ihtiyacı da 6-8 litre civarındadır, suyun temiz olmasına dikkat edilmelidir.
•Verimsiz dönemde mera ve anız otlatması kafi gelmektedir.

DAMIZLIK KOÇ BAKIMI

- Günde 1 kg. kadar yulaf, her gün yeteri kadar kaliteli kaba yem,hareket edebileceği bir alan ve kırkım yapılması koçların aşım kabiliyetlerini yükseltir, beklenen verim elde edilir.

KUZU BÜYÜTÜRKEN ŞU HUSUSLARA DİKKAT EDELİM
- Kuzu bölmelerinin altı temiz ve kuru olmalı, hava cereyanı olmamalıdır
- Kuzu bölmelerinde kuzular sıkışık olmamalıdır
- Kuzunun anasını emip emmediği izlenmelidir
- Kuzulara 15 günden sonra kuru ot ve kuzu başlangıç yemi verilmelidir.
- Kuzular meraya çıkmaya başlayınca otlama öncesi bir miktar kuru ot verilmeli ve mutlaka enterotoksemi aşısı yaptırılmalıdır.

KOYUN BESLENMESİNDE DİKKAT EDİLECEK KONULAR
•1-Kritik dönemlerde iyi kaliteli kaba yem ve kesif yem verilmelidir.
•2- Dönemler itibariyle yapacağımız yem değişikliğine yavaş yavaş geçilmelidir.
•3- Mera dönemi başlangıcında meraya çıkış saatleri yavaş yavaş artırılarak devam edilmelidir.
•4- Aşırı çiğ ve kırağının olduğu dönemlerde meraya çıkmadan önce bir miktar kuru ot veya saman verilip ondan sonra çıkarılmalıdır.
•5- Verilen yem ne olursa olsun küflü ve kokuşmuş olmamasına özen gösterilmelidir.
•6- Doğumun hemen akabinde anaya soğuk su verilmemelidir.

AĞIL YERİ SEÇİMİNDE DİKKAT EDİLECEK KONULAR
1- Taban suyu yüksek olmamalı
2- Meraya yakın olmalı
3- Meyilli arazi üzerinde olmalı
4- Yerleşim biriminden uzak olmalı
5- Kuzey rüzgarlarına kapalı olmalı

 
AĞIL YAPIMINDA DİKKAT EDİLECEK KONULAR
1- Bölgenin iklimine uygun olmalı.
2- Hakim rüzgarlardan ve soğuktan korunmuş olmalı.
3- İşlerin kolay görülmesine uygun olmalı
4- Hayvan sayısına yeterli olmalı.
5- Maliyeti düşük olmalı.
6- Havalandırma sistemi iyi olmalı.
 7- Yüksekliği yeterli olmalı.
 8- Ön tarafa büyük arka tarafa küçük pencereler konmalı.
AĞIL ALAN HESABI
Gebe ve emziren koyun için : 2-2,5 m2
Erkek veya dişi toklu için : 0,5-0,6 m2
Koç için : 1,2-1,5 m2
Koyun için : 0,8- 1 m2
Süt emen kuzu için : 0,3-0,4 m2
Gezinti avlusu, ağılın kapladığı alanın iki katı olmalı, etrafı 1 m. yükseklikte çevrilmelidir.
Koyunların altıda üstü de kuru olmalıdır.

SAANEN KEÇİSİ